પરદુ:ખભંજન

અને વિક્રમરાજાને પણ જાણે એનું વ્યસન જ થઇ ગયું હતું. એણે હંમેશની માફક વૈતાળને વડ પરથી ઉતારી ખભે નાખી મૂંગામૂંગા ચાલવા માંડ્યું.



વૈતાળ પાસે પણ હવે તો વાર્તાઓ ખૂટી હતી. તેણે માથું ખંજવાળતાં ખંજવાળતાં યાદ કરવા માંડ્યું, અને પછી કંઇક યાદ આવ્યું હોય એમ બોલવા લાગ્યો: “ હે રાજા વિક્રમ, તું પણ ખરો છે, હવે તને કંટાળો નથી આવતો? એકનું એક કામ વારંવાર કરતાં કોણ નથી કંટાળતું ? પોતાને જેમાં જરા પણ લાભ ન હોય અને એ કામ કંટાળ્યા વગર કરતો હોય એને આ સમાજ પાગલ ગણે છે. તો રાજન્ આજે તને હું આ બાબતને લગતી એક ભવિષ્યકથા કહું છું તે સાંભળ.



“ આજથી સૈકાઓ પછી એટલે કે વીસમી સદીમાં આ દેશમાં એકએકથી ચડી જાય એવાં ઘણાં નગરો હશે, તે નગરોમાં ઓફિસો હશે અને તે ઓફિસોમાં અમુક ઉંમર થાય એટલે માણસોને નિવૃત્ત થવું એવો નિયમ હશે.



“ એવી એક ઓફિસનો એક કર્મચારી નિવૃત્ત થશે. એ તારા જેવો પરદુ:ખભંજન(લાખોમાં એક!) હશે, એટલે એને વિચાર આવશે કે મારે સેવા કરવી છે. એટલે એ સેવાનાં ક્ષેત્રો વિશે વિચારશે અને છેવટે જેનું કોઇજ નથી અને સમાજ જેને હંમેશાં હડધૂત કરે છે તેવા પાગલોની સેવા કરવા માટે એ ઘર છોડી જવાનો નિશ્ચય કરશે.



“ અને છેવટે એ પોતાનાં કુટુંબીજનોને પૂછશે. ત્યારે પત્ની કહેશે : ‘તમને પણ જાતી જિંદગીએ આવાને આવા ફંદ સુઝે છે ! તમારે સેવા જ કરવી હોય તો કરો મારા આ ઠાકોરજીની, પડ્યા રો’ એક ખૂણામાં ને ફેરવ્યા કરો માળા.’



“ પુત્ર કહેશે : ‘મને વાંધો નથી ( હે રાજા વિક્રમ, વિસમી સદીમાં બાપ ઘર છોડી જાય એની સામે કોઇ સુપુત્રને વાંધો નહીં હોય), પણ સમાજ એ સ્વીકારશે નહીં, અમારી સામે આંગળી ચીંધશે. ( હા એ બીક ખરી !).’



“ પુત્રવધૂ કહેશે : ’બાપા, અમે તમને શું નડીએ છીએ? પડ્યા રો’ ને ઘરમાં ! તમારા વિના આ બાબલાને કોણ ફરવા લઈ જશે( મુદ્દાની વાત !) ?’



“ અને કુટુંબીજનોના આવા ( એટલે કેવા?) વિરોધ છતાંય તે ઘર છોડી જશે, અને શહેરના પાગલો ભેગો રખડશે. તેમનો વિશ્વાસ મેળવશે. શહેરની ગલીએ ગલી રખડીને રોટલા માગશે, અને પછી બધાને ભેગા કરીને પ્રેમથી ખવડાવશે. સુધરાઇના નળ ઉપર લઈ જઇને એમને નવડાવશે. એમના નખ કાપી આપશે. એના વાળ કાપી આપશે અને વાળ હોળી આપશે. કોઈને ગૂમડાં, ખસ, ખરજવું – કંઇ થયું હશે તો ધર્માદા દવાખાને લઈ જશે અને સારવાર કરાવશે. જરૂર હશે તો પોતાના પૈસાની દવા પણ લઈ આપશે અને સમયે યાદ કરીને પાશે. શિયાળામાં કપડાંની ભીખ માગશે અને બધાને વહેંચી આપશે. રાત્રે એ બધા ભેગો સૂશે અને કોઈનું ઓઢવાનું ખસી જશે કાળજીપૂર્વક ઓઢાડશે. આમ એ પાગલોનું એક અંગ બની જશે.



“ પરિણામ ?



“ સમાજને શરૂ શરૂમાં તો આ બધું વિચિત્ર લાગશે. થોડીક ચણભણ થશે અને પછી બધું કોઠે પડી જશે. સમાજ એને સ્વીકારી લેશે.



“ તો હે રાજા વિક્રમ, તને મારો એ સવાલ છે કે સમાજ એને કેવા સ્વરૂપે સ્વીકારશે ? જો તું જવાબ નહીં આપે તો હું માની લઈશ કે તું જાણતો નથી. (જાણતો નથી ? કેટલું શરમજનક !)”



“સમાજ એને પણ એક પાગલ તરીકે સ્વીકારી લેશે…”



--એમ વિક્રમ રાજા જવાબ પૂરો આપી રહે તે પહેલાં “શાબ્બાશ” કહેતો ખડખડ હસતો વૈતાળ ફરી એક વાર વડ પર ટિંગાઇ ગયો.

શૂરોપૂરો

ખચ્ચાક ખચ્ચાક ખચ્ચાક દુશ્મનોનાં માથાં વઢાતાં હોય એમ દાતરડું રજકો વાઢી રહ્યું હતું. પણ હજુ તો માંડ બે’ક પાથરા વઢાયા હશે, ત્યાં તો આથમણી પા કાળો બોકાસો અને રીડિયારમણ.
ગોઠણિયાભર રામસંગ બાપુના દેહની ભૂમિમાં ભંડારાયેલો શૂરાપૂરાનો ભોરિંગ ફુત્કાર કરતો બહાર આવ્યો ને જમણા હાથમાં સાણસી જેવાં આંગળાં વચ્ચે જકડાયેલા દાતરડા પર મીટ માંડી મોરલી માથે મણિધર ડોલે એમ ડોલવા લાગ્યો.
રખે ભ્રમણા હોય! બાપુએ કાનસૂરી માંડી. રડિબામ રડિબામ બૂંગિયાનો વિલાપ ને તરઘાયા પર દાંડીનું ધ્રિજાંગ…ધ્રિજાંગ…
“ નક્કી લૂટારાવ. વિચાર સું કરે’છ, રામસંગ ઠાકોર!” માંયલા શૂરાપૂરાએ હાકોટો કર્યો.
“…પણ માળું હું એકલો કરીશ શું આમાં –ગામ નકરું ખદ્દ્દડ સે ન્યાં?” ગોઠણિયે હાથ મેલી ઊભા થતાં બાપુની વૈખરીએ દલીલ કરી.
“અરે ફ્ટ્ય ભૂંડા… માળા રામસંગ ઠાકોર! તારી રગુની નીકમાં રાણા પરતાપનું ધિંગું લોહી વહે છે ઇય ભૂલી ગયો? રીડ પડ્યે છુપાય તો એ રજપૂત શેનો?”
બસ, થઇ રહ્યું, રામસંગ ઠાકોરને રૂંવે રૂંવે રજપૂતાઇ ફૂટી નીકળી અને –
“ આ આવ્યો, ઊભા રે’જો, ગોલકીનાઉં.” કહેતાંકને બાપુએ ગામ ભણી ગડગડતી દોટ મેલી.
“હાલ્યા આવો જેની માએ સવાશેર સૂંઠ ખાધી હોય ઇ. હાળા ચોરટવ મલકના!” લૂંટારાની વચમાં કૂંડાળે પડેલા રામસંગ બાપુએ ગર્જના કરી ને ધિંગાણું જામી પડ્યું. પછી તો તલવારું માંડી સબોસબ વીંઝાવા. માથાં માડ્યા ફટોફટ ઉતરવા. અને જોતજોતામાં—આંખના પલકારામાં તો નવનાં ઢીમ ઢાળી દીધાં બાપુએ. અને જીવ બચાવવા ઊભી પૂંછડીએ ભાગી રહેલા બાકીના લૂંટારાની પીઠ પાછળ દોડી રહેલા બાપુની ત્રાડ આકાશને આંબી ગઇ. “ઊભા ર્યો, ઊભા ર્યો, મરદના દીકરાવ, વરતા જાવ અપસાઉં ને.”
ને ભાગતા લૂંટારાના કૂલે ભટકાતા પગ ભાળી બાપુ સ્વગત ખડખડ હસ્યા : “ કોઇ છબ્યો નંઇ દીકરો!’
--સોંપો પડી ગયો. પાદરના વડલાના તોતિંગ થડના ટેકે બાપુના થાકીને લોથ થઇ ગયેલા શરીરે ટેકો લીધો. ગામ ઢાળી નજર નોંધી. ચકલુંય ફરકતું નહોતું.
“એલા હવે તો ઘરમાંથી બા’રા નીકળો-- હાળા બાયલાવ.” બાપુ બબડ્યા. પણ આખા ગામના આગળા અકબંધ હતા. એટલે છેવટ બાપુએ પંડ્યેજ પોતાની પીઠ ઠપકારવી પડી : “ રંગ રાખ્યો, રામસંગ ઠાકોર ! તું ન હત તો ન થાવાનું થઇ જાત આજ આંઇ.”
અને બાપુએ પોતાની શૂરવીરતાની સરવે શરૂ કરી—“ એક, બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ…નવ, નવ? નવને? મેં એકલે પંડ્યે આટલાને માર્યા?”
આશ્ચર્ય અને અહોભાવથી ભીંજાયેલું બાપુનું મન વિચારે ચડી ગયું : “હાળું ગામ વાળૂ તો કોઇ ભેરે થ્યું નહીં. આ તો ઠીક સે બધું પાર ઉતરી ગ્યું સમેસૂતર, ને કદીક હું ક્યાંક—હું ક્યાંક કામ આવે ગ્યો હોત, હું ખપી ગ્યો હોત તો…તો?”
ને ભાવિમાં ડૂબી ગયેલા બાપુની દ્રષ્ટિ સમક્ષ પોતાનો પાળિયો તરવા લાગ્યો.—એ લાલચટ્ટાક સિંદૂરિયા પાળિયાને ગામેડું શૂરાપૂરા તરીકે પૂજે છે. બાપુની માનતાઉં આવે છે. બાપુએ કંઇકના રોગદોગ દૂર કરી દીધા, કંઇકના વળગાડ કાઢ્યા, અરે મીંઢળબંધાં વરઘોડિયાંનાં મીંઢળેય બાપુને પાળિયે છૂટે.
મે નથી વરહતો ? નિવેદ કરો બાપુનાં. ઘઉંમાં ગેરુ આવ્યો છ? લાપશી માનો બાપુની. ઢોરને તનખિયો થ્યોછ ? બાપુને દૂધે નવડાવો. ગામમાં કોગળિયું આવ્યું છ? જાવ બાપુને શરણે…આમ બાપુ તો એકમાત્ર આધાર બની ગયા ગામનો. ત્યાં…ત્યા તો વડની પછળ સંતાયેલા એક લૂંટારાએ બાપુની પીઠમાં તલવાર પરોવી દીધી ને બાપુએ જોરથી રાડ્ય પાડી.
બાપુની રાડ્ય સાંભળીને બાજુના થાળામાં રેં’ટ હાંકતો મેપલો બળદને ઊભા રાખી હાંફળો ફાંફળો દોડતો આવ્યો—“શું થ્યું બાપુ ! કેમ રાડ્ય પાડી ? અરે તમને તો લોઇ નીકળ્યું છ કે શું ?”
“થાય શું ક્પ્પાળ તારા બાપનું ? આ રજકો વાઢતાં જરાક અમથું દાતરડું અડી ગ્યું ને ઇમાં લગરીક અવાજ નીકળી ગ્યો મોંમાંથી, ત્યાં તો હાળા વેવલીનાએ સીમ ગજવી દીધી. મારા મોઢા સામે શું તાકી બેઠો છ ? જા જઈને ઘા ઝાડવું ગોત્ય.” દાતરડાનો ઘા કરી પછેડી વડે આંગળી લૂછતા બાપુ બોલ્યા.

તડપ

આજે...
ગુલાબના સ્પર્શમાં
એની લીસ્સી હથેળીઓની મહેક
નથી અનુભવાતી,
ત્યારે
તમને યાદ આવે છે કે
તમે એને
ભવોભવ સાથે રહેવાના કોલ સાથે
જે ગુલાબ
આપ્યું હતું
એનાથી એના
જનમ જનમના સાથી
કાંટા
વિખૂટા પડાયા છે
એનો તમને ખ્યાલ નહોતો!

ગઝલ

યાદ એની શ્વાસ સુધી પ્રજ્વળે,
ને ગઝલ કાગળ બનીને અવતરે;

એક તણખો ધૂળમાં ફંફોસતા,
હાથ મારા સૂર્ય સુધી વિસ્તરે;

આસમાની આંખ તરસે ઝાંઝવાં,
એક સપનું આભ ઓઢી થરથરે.

ગઝલ

એમ માણસ કો’ક ફાજલ નીકળે,
જેમ દરિયે કોઇ વાદળ નીકળે;

ઓળખે છે કોણ કિસ્મતને અહીં,
જે હમેશાં વ્હેંત આગળ નીકળે;

શબ્દ બન્ને શક્ય છે પર્યાયમાં,
નીકળે મ્રુગજળ કે સાગર નીકળે;

તથ્યનું મંથન કરૂં છું જેટલું,
જીંદગી જેવું હળાહળ નીકળે;

તે છતાં આ રણ વિશે ઊભો હજુ,
કાશ ટીંપા બે’ક ઝાકળ નીકળે.